در سفری که به ترکیه داشتم، با دوستی یونانی به دیدن آثار تاریخی استانبول رفتیم. خداییش ترکها برای آثار تارخیشان سنگ تمام گذاشته بودند. در همین حال و احوال و تاحت تأثیر جلوه های ویژۀ گردشگری استانبول، به دوستم گفتم:

عجب شهر تاریخی است این استانبول!

سری تکان داد و گفت:

اما میدونی! همۀ تاریخی بودنش به چند تا ساختمون قدیمی و سنگ و کلوخ بنده. ولی ایران خودتون رو نگاه کن. فکر میکنی چرا فرهنگ ایران این همه عظمت داره؟ فقط به خاطر ساختمون هاش نیست. بلکه به خاطر آدمهایی است که تو اون زمین خوابیده اند. پشت هر بنای تاریخی شما، یک انسان بزرگ هست. یا تو ساختش تاثیر داشته یا تو فرهنگی که منجر به ساخت اون بنا شده مؤثر بوده. همۀ دنیا بیشتر از اینکه از بناهای تاریخی ایران خبری داشته باشند، آدمهای بزرگ ایرانی رو می شناسند. فرهنگ شما رو آدمها نگه داشتند نه بناها.

یک سال است که از این گفتگو می گذرد و من مدام به این حرف دوست یونانی ام فکر کردم و هر بار که بیشتر فکر می کنم بیشتر از حرفش لذت می برم. کم کم تونستم این حرفش رو با خودم حلاجی کنم. سعی می کنم خیلی خلاصه اونها رو اینجا براتون بنویسم: 

این آدهای بزرگ هستند که ایران رو بزرگ نگه داشته اند. از زردشت و کورش و بزرگمهر بگیرید تا فردوسی و مولوی حافظ و سعدی و… و همچنین تا همین دوران معاصر، امیرکبیر و مصدق و حتی در همین دهه های اخیر افرادی مانند خمینی و خاتمی. (البته این دوتای آخری جای مناقشه هست. اما باید خارج از کشور در فضای عمومی خارجی ها زندگی کنید تا متوجه بشید که خیلی از خارجی ها ایران رو به این دو نفر و البته علی دایی میشناسند) 

از مصداقها که بگذریم، پیوندِ زنده موندن یک جامعه با آدمهای بزرگ که آیینۀ اون جامعه هستند و شاید به قولی روح جامعه در اونها دمیده شده باشه گریز نا پذیر است. در همین انتخابات آمریکا، خیلیها ( از جمله خود من) عقیده داشتند که اگر آمریکاییها به اوباما رای ندهند، نشانه های سقوط فرهنگ و تمدن زایندۀ آمریکایی هویدا خواهد شد که البته اینگونه نشد. 

دوباره تأکید می کنم. این آدمهای بزرگ هستند که ایران را بزرگ نگه داشته اند. آدمهایی که زایش و پیدایش آنها در طول تاریخ تداوم داشته است. شاید دلیل اینکه تمدنهایی مانند مصر فقط چند هرم و مجسمه از خود به جای گذاشتند و دیگه زایشی نداشتند، همین هست. و برای همین است که ایران با دیگر کشورهای اسلامی تفاوت دارد. شاید دیگر کشورهای اسلامی چنان در شخصیت محمد (ص) غرق شدند که دیگر جایی برای زایش فرزندانی شایسته را نداشتند.